ارگونومی چیست؟

یکی از مباحثی که مهندسین صنایع باید با ان اشنایی داشته باشند ، مبحث ارگونومی می‌باشد. ارگونومی علم  طراحی ارتباط کاربر با ابزار و محل کار برای ایجاد تناسب بیشتر کاربر با محل کار می باشد.

طراحی مناسب ارگونومی برای جلوگیری از آسیب های مکرر که می تواند به ناتوانی های طولانی مدت منجر شود،ضروری است.

سازمان بین المللی ارگونومی،تعریف ارگونومی را به شکل زیر می داند:

ارگونومی برای تححق دو هدف سلامت و بهره وری بکار گرفته می شود.

ارگونومی با موضوع ایجاد سازگاری و تناسب کارکنان با ابزار و تجهیزات و محیط های کاری سرو کار دارد.

معرفی

فرایند های طراحی و اجرا در کارخانه ها و مراکز تولیدی ، فارغ از میزان اتوماتیک بودن نیاز به مشارکت های انسانی در هر مرحله دارد . بنابراین درک چگونگی ارتباط انسان با ابزار و تجهیزات و چگونگی ایجاد خطای انسانی و چگونگی طراحی ماشین الات برای کشف این گونه خطاهای انسانی امری حیاتی است.

همگی موارد مذکور در فاکتور های انسانی بحث می شود و مهارت های دیگری همچون روان شناسی ، فیزیولوژی ، سلامت و بیومکانیک را نیز شامل می شود.

ارگونومی در در امریکا روی ارتباطات انسان-ماشین و اختلالات ماهیچه ای-استخوانی و راحتی و سلامت طولانی مدت کارکنان متمرکز شده است.

ارگونومی علم مطالعه کارکنان و محیط کاری انهاست.

ارگونومی به دنبال انطباق بیشتر بین توانایی های فیزیکی کارکنان و محدودیت های کارکنان و شرایط کاری و فعالیت هاست.

در عمل،بیشتر برنامه های ارگونومیک روی جلوگیری از آسیب ها و بیماری های کاری از طریق کنترل یا حذف اختلالات اسکلتی-ماهیچه ای و  فشارهای کاری سنگین متمرکز شده اند.

مثالی از کاربرد ارگونومی در طراحی صفحه کلید کامپیوتر این است که کاربران را دچار آسیب های مچ دست نکند.

سانحه هسته ای سال 1979 باعث درک بهتر فاکتورهای انسانی و طبیعت خطای انسانی شد. بسیاری از اشتباهات منجر به ان سانحه مربوط به ارتباط انسان-ماشین و خطاهای انسانی بود.پمثلا یکی از ابزارهای حیاتی کنترل نمایشگر توسط یک تکه کاغذ پوشیده شده بود و در نتیجه نادیده گرفته شد.

جدول زیر برخی از قواعد و استانداردهای به کار رفته در فاکتورهای انسانی را در صنعت انرژی نشان می دهد .

قواعد رفتار انسانی

فاکتورهای انسانی باید حین فرایند طراحی و عملیات در صنایع انرژی در نظر گرفته شود. تمامی ماشین الات ، فارغ از میزان اتوماتیک بودن نهایتا باید توسط انسان کنترل و راه اندازی شوند. اگر افراد مذکور نتوانند به سرعت دریابند که ابزارها چگونه باید عمل کنند ، خود راهی برای استفاده از ان را پیدا خواهند کرد.

بعضی رفتار های انسانی در مقابل ابزارهایی که رابط کاربری مناسبی ندارند در زیر امده است.(برخی موارد از ASTM F1166 اقتباس شده است)

(ATSM مخفف سازمان تست مواد امریکا می باشد)

• اگر طراحی تسهیل یا تجهیزات غیر ایمن و یا ناکافی توسط کاربران تشخیص داده شود،توسط کاربران اصلاح می شود و اغلب مشکل اصلی را رفع می کند ولی مشکلات دیگری را ایجاد می کند که ممکن است حتی از مشکل اصلی نیز بدتر باشد.

• اگر تجهیزات یا سیستم مطابق انتظارات کاربران طراحی نشده باشد سپس احتمال وقوع خطای انسانی به شدت افزایش می یابد.

• اگر تجهیزات یا سیستم توسط کاربران یا تعمیرکاران پیچیده تر از حد معمول و نیازمند تلاش بیشتر و غیر ضروری تشخیص داده شود،انگاه انها فارغ از موارد ایمنی به دنبال راه های میان بر و راحت تری خواهند بود.

• هیچ میزانی از آموزش،سیاست های سازمانی،رفتارهای تلافی گرایانه و هشدار در برگه راهنمای مصرف کنندگان و درخواست از کارکنان برای رعایت ایمنی نمی تواند بر طراحی بد که کارکنان را تشویق و یا حتی مجبور به فعالیت در شرایط غیر ایمنی می کند،غلبه کند.

• طراحان و مهندسان نباید از خودشان به عنوان الگویی استاندارد برای تجهیزات استفاده کنند.مردم اندازه ها،توانایی های ذهنی و بدنی گوناگونی دارند.تجهیزات و ابزار باید برای افرادی که از آن ها استفاده می کنند طراحی شود.

• تجهیزاتی که برای راه اندازی به چند نفر نیاز داشته باشد احتمال خطا را افزایش می دهد.

• ایتم های تاسیساتی مانند لوله ها و کابل ها که به نظر دارای استقامت کافی برای ایستادن روی آن و تحمل وزن انسان را دارند اگر در محل های راحتی نصب شوند نهایتا برای این موارد استفاده خواهد شد.

تابلو ها و نشان گر ها نباید مفاهیم متضاد را نشان دهند.(مانند شکل زیر که شاهد تضاد هستیم)

بهبود فاکتورهای انسانی

اگر مشکلی در فاکتورهای انسانی شناسایی شود،اقدامات اصلاحی می بایست با توجه به سطح ریسک مورد نظر صورت گیرد.

در سال 2013 پنج واکنش که شرکت ها در مقابل اسیب ها از خود نشان می دادند معرفی شد.

این واکنش ها به تفکیک شرایط به سه دسته زیر تقسیم می شود:

1-تغییر محل کار

2-تغییر نوع انجام کار

3-تغییر کارکنان

تعریف مختصری از هرکدام از این سه گام در زیر امده است.به طور کلی بهتر است برای ایجاد تغییر از بالا به پایین عمل کنیم.یعنی بهتر است ابتدا محل انجام کار را تغییر دهیم تا این که شیوه انجام کار را تغییر دهیم.

تغییر کار/تغییر محل کار

گام اول تغییر فرایند کار یا محل کار است.مثلا اگر باز کردن شیر دشوار است،ممکن است افرادی که با ان سرو کار دارند دچار اسیب شوند.این عملیات با جایگزینی شیر با شیری که چرخاندن ان راحت تر است و یا انجام ان توسط موتور  به راحتی قابل انجام است.

به طور مشابه اگر نمایشگر کامپیوتر با نمایش بیش از حد اطلاعات روبروست و خواندن ان را دشوار می کند،انگاه عکس العمل اول طراحی مجدد ان به جای]مثلا[اموزش اضافی برای کارکنان می باشد.

تغییر نوع انجام کار

اگر شرایط کار قابل تغییر نیست انگاه  ممکن است فرایند کار دچار تغییر شود.

در مورد شیری که باز کردن ان شودار بود ممکن است ریسک مربوط به باز کردن شیر با ایجاد اموزش های مخصوص یا ابزار خاص و یا تخصیص فرد دیگری برای کمک،کاهش یابد.

برنامه های مدیریتی نیز می توانند به این گونه مشکلات کمک کنند.

نمونه ای از این مورد در یک کارخانه تصفیه رخ داد.مدیر اجرایی متوجه شد که کارخانه هزینه زیادی برای تعمیرات و نگهداری پیشگیرانه و دیگیر برنامه های نگهداری متحمل می شود اما سرمایه گذاری چندانی روی سلامت بدن کارکنان انجام نمی دهد.بنابراین یک باشگاه کوچک در شرکت ایجاد کرد.

تغییر کارکنان

در زمان های خاصی ممکن است تنها راه حل برای رفع مشکل فاکتورهای انسانی حصول اطمینان از توانایی فیزیکی مناسب فرد انجام دهنده کار باشد.حقیقت این است که ممکن است بعضی فعالیت ها نیازمند قدرت فیزیکی مناسب و یا ویژگی خاصی مانند قد بلند برای دسترسی به شیر فلکه باشند.

لوزی ایمنی

راهنمای های خاصی که روی انبار های مواد شیمیایی و یا حامل های این مواد نصب می شوند اغلب دارای زبان مشترکی است که در صنعت نیز مشابه ان وجود دارد و در لوزی ایمنی اورده شده است که در شکل ذیل می بینید:

EAWS(برگه ارزیابی ارگونومیک)

از انجایی که در صنایع مختلف با خطرات و فشارهای کاری گوناگونی روبرو هستیم لذا نمیتوان توقع راهکارهای مشابهی در صنایع گوناگون برای رسیدگی به مشکلات ارگونومیک متصور شد.

یکی از متداول ترین راه ها برای امتیاز دهی به خطرات موجود در صنایع گوناگون استفاده از برگه های ارزیابی EAWS می باشد که مزیت های فراوانی از جمله قابل استفاده بودن در صنایع گوناگون و معتبر بودن ان در کشور های اروپایی از جمله آلمان دارد.

این برگه ها در چهار صفحه تنظیم شده است و انواع فشار های کاری را روی کارکنان بررسی و در اخر امتیاز دهی به تفکیک اعضای مختلف بدن داده می شود و در صورت بحرانی بودن امتیاز اقدامات تغییر باید صورت گیرد.

نمونه این برگه ها را در شکل زیر مشاهده می کنید: